29 kwiecień 2022
29 kwiecień 2022
Ocena
5 - 1 głos
Zdarza się czasem, że osoba, wykonująca umowę, spóźnia się z jej wykonaniem albo nie wykonuje umowy jak należy. Aby zapobiec powstaniu takich sytuacji, można zawczasu przewidzieć, w umowie, klauzule które mają charakter mobilizujący. Również opóźnienie w wypłacie zapłaty za wykonanie umowy, przez tego, który je zlecił, może być "karane" w ramach postanowień umownych. Mowa o tak zwanych klauzulach odsetkowych za opóźnienie oraz karach umownych. Klauzule takie są powszechnie wykorzystywane w większości umów cywilnoprawnych np. umowie zlecenie, umowie o dzieło, umowie o świadczenie usług, umowie o outsourcing, umowie o pracę itd. Na czym konkretnie polegają i jak można je sprecyzować w umowie - opowiemy w niniejszym przewodniku prawnym.
Klauzula odsetkowa to postanowienie, zawarte w umowie, które zastrzega się przy świadczeniu pieniężnym m.in. na wypadek uchybienia terminowi zapłaty za wykonanie zlecenia, dzieła, usługi, pracy, czynszu za najem lokalu itd. Jest ona surogatem odszkodowania. Ma funkcję mobilizującą, gwarancyjną i stymulującą stronę, do zapłaty w terminie. Zwykle jest opisana w wartości procentowej, w skali roku np. 5 % w skali roku.
Wartość zastrzeżonych odsetek za opóźnienie nie powinna przekraczać wartości tzw. odsetek maksymalnych za opóźnienie, wyliczonych na podstawie art. 481 par. 2[1] i par. 2[2] i nast. Kodeksu Cywilnego, które stanowią dwukrotność wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie.
Art. 481 Kodeksu Cywilnego
[...]
§ 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
§ 2[1]. Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie).
§ 2[2]. Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.
§ 2 [3]. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie, także w przypadku dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
§ 2 [4]. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski", wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie.
§ 3. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.
Aby ustalić wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należy więc w pierwszej kolejności obliczyć wartość odsetek ustawowych za opóźnienie. Na dzień 20 kwietnia 2022 r. stopa referencyjna NBP wynosi 3,50 % w skali roku, a więc wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie to suma 3,50 % i 5,5, co daje sumę 9 %. W związku z tym, wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie wynosi dwukrotność wartości 9 %, a więc 18 %.
Zastrzeżenie wyższej wysokości odsetek za opóźnienie, niż odsetek maksymalnych (18 %) skutkuje tym, że wysokość tę obniża się do wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie.
Odsetki są wymagalne po wezwaniu do ich zapłaty, przez wierzyciela (art. 455 Kodeksu Cywilnego). Są one wymagalne bez konieczności występowania do sądu o ich zasądzenie - wynikają bowiem z postanowień umownych, które wiążą strony. Pozwalają więc zaoszczędzić czas, związany z dochodzeniem odszkodowania przez dłużnika, bez konieczności korzystania z przymusu sądowego.
Przykład klauzuli odsetkowej:
"Art. 7 Odsetki za opóźnienie w zapłacie wynagrodzenia
1. W razie opóźnienia wypłaty wynagrodzenia, Zamawiający jest obowiązany do zapłaty odsetek w wysokości XX % za każdy dzień opóźnienia, chociażby Wykonawca nie poniósł żadnej szkody.
2. W razie zwłoki Zamawiającego, Wykonawca może żądać naprawienia szkody, na zasadach ogólnych."
Kara umowna to postanowienie, zawarte w umowie, które zastrzega się przy świadczeniu niepieniężnym w razie nieprawidłowego wykonania umowy np. jeśli wykonawca remontu zakupi i zamontuje na tarasie kafle podłogowe, przeznaczone do wnętrz, a więc niebędące antypoślizgowe i odporne na mróz. Jest ona surogatem odszkodowania. Ma funkcję mobilizującą, gwarantującą i stymulującą stronę do spełnienia świadczenia, do jakiego się zobowiązała. Może być opisana w umowie kwotowo, procentowo, w zależności od ilości dni zwłoki lub w zależności od wartości kontraktu. Przyjmuje się, że nie powinna ona przekraczać 30 % wartości świadczenia (np. wynagrodzenia za wykonane dzieło), gdyż rażąco wysoka kara umowna może stać się przedmiotem jej miarkowania przez sąd.
Kara umowna jest wymagalna po wezwaniu do jej zapłaty, przez wierzyciela (art. 455 Kodeksu Cywilnego). Jest więc ona wymagalna bez konieczności występowania do sądu o jej zasądzenie - wynika bowiem z postanowień umownych, które wiążą strony. Pozwala więc zaoszczędzić czas związany z dochodzeniem roszczeń przez wierzyciela, bez konieczności korzystania z przymusu sądowego.
Przykład klauzuli dotyczącej kary umownej za nieprawidłowe wykonanie umowy:
"Art. 9 Kara umowna za nieprawidłowe wykonanie umowy
1. Nieprawidłowa, wadliwa, nieprofesjonalna lub nierzetelna realizacja Umowy traktowana będzie jako ciężkie naruszenie postanowień umownych [...].
2. Każdorazowe zaistnienie sytuacji, o których mowa w ust. 1, niniejszego artykułu, skutkować będzie powstaniem obowiązku zapłaty kary umownej przez Wykonawcę, na rzecz Zamawiającego, w następującej wysokości: XXX zł.
3. Zastrzeżenie kary umownej nie wyklucza możliwości dochodzenia odszkodowania, na zasadach ogólnych, gdyby wysokość poniesionej szkody przekraczała jej wartość".
Podobnie jak klauzula dotycząca kary umownej za nieprawidłowe wykonanie umowy, kara umowna za zwłokę w wykonaniu umowy to postanowienie, zawarte w umowie, które zastrzega się przy świadczeniu niepieniężnym tj. w razie zwłoki w wykonaniu zobowiązań umownych. Jest ona surogatem odszkodowania, gdyż dłużnik ponosi odpowiedzialność umowną na zasadzie winy, z powodu zwłoki w wykonaniu umowy. Ma funkcję mobilizującą, gwarantującą i stymulującą stronę do spełnienia świadczenia, do jakiego się zobowiązała. Może być opisana w umowie kwotowo, procentowo, w zależności od ilości dni zwłoki lub w zależności od wartości kontraktu. Przyjmuje się, że nie powinna ona przekraczać 30 % wartości świadczenia (np. wynagrodzenia za wykonane dzieło), gdyż rażąco wysoka kara umowna może stać się przedmiotem jej miarkowania przez sąd.
Kara umowna jest wymagalna po wezwaniu do jej zapłaty, przez wierzyciela (art. 455 Kodeksu Cywilnego). Jest więc ona wymagalna bez konieczności występowania do sądu o jej zasądzenie - wynika bowiem z postanowień umownych, które wiążą strony. Pozwala więc zaoszczędzić czas, związany z dochodzeniem roszczeń przez wierzyciela, bez konieczności korzystania z przymusu sądowego.
Art. 476 Kodeksu Cywilnego
Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Zgodnie z powołanym powyżej art. 476 Kodeksu Cywilnego, zwłoka to sytuacja, gdy dłużnik nie wykonuje umowy w terminie (umowy terminowe) albo nie wykonuje umowy niezwłocznie, po wezwaniu do jej wykonania (umowy bezterminowe).
Przykład klauzuli dotyczącej kary umownej za zwłokę w wykonaniu umowy:
"Art. 11 Kara umowna za zwłokę
1. Za każdy dzień zwłoki, w wykonaniu Dzieła, Wykonawca zapłaci Zamawiającemu karę umowną, w wysokości: YYY zł.
2. Zamawiający może, na zasadach ogólnych, dochodzić odszkodowania, przewyższającego wysokość kary umownej, jak również odszkodowania, w innych przypadkach, związanych z realizacją niniejszej Umowy, w tym jej ciężkiego naruszenia."
Sądowe egzekwowanie roszczeń, w razie opóźnienia w zapłacie, nieprawidłowego wykonania umowy bądź zwłoki w wykonaniu umowy to skomplikowany i kosztowny proces sądowy, na który nie każdy się decyduje, nawet w sprawach ewidentnych racji. Aby zapobiec takim ewentualnościom, warto jest tak ukształtować treść umowy, że jej zapisy będą możliwe do egzekucji, bez konieczności domagania się tego przed sądem. Praktyka wypracowała w tym celu tzw. klauzule odsetkowe za opóźnienie oraz klauzule umowne za nieprawidłowe wykonanie umowy bądź zwłoki w jej wykonaniu. Na przykład w razie opóźnienia w wypłacie wynagrodzenia czy czynszu, można zastrzec odsetki. W razie nieprawidłowego wykonania umowy, zastrzega się karę umowną, a więc w sytuacji błędnie wykonanej umowy, wykonawca zapłaci zlecającemu, umówioną sumę pieniędzy. W razie zwłoki w wykonaniu umowy np. remontu, wykonawca będzie musiał zapłacić zlecającemu karę umowną - umówioną sumę pieniędzy, za to, że nie wyrobił się z jej wykonaniem w terminie. Każdy więc typ sytuacji naruszenia umowy, zasługuje na osobną klauzulę - nie jest możliwe zawarcie ich wszystkich, bezrefleksyjnie, dla jednego naruszenia umowy np. opóźnienia w zapłacie czynszu za najem lokalu.
Klauzule umowne są surogatami odszkodowania, pełnią funkcję mobilizującą, gwarantującą i stymulującą stronę do spełnienia świadczeń. Ich realizacja jest uzależniona jedynie od wezwania dłużnika, przez wierzyciela, do ich realizacji. Klauzule te pozwalają więc wierzycielowi zaoszczędzić czas i koszty. Przykłady umów, w których można zawrzeć klauzule odsetkowe lub klauzule umowne to: umowa zlecenie, umowa o dzieło, umowa o świadczenie usług, umowa outsourcingowa, umowa o pracę itd.